بعضی از فقهاى شیعه، تشکیل حکومت اسلامى را در دوره غیبت ضرورى مى دانند و بر این باورندکه فقهاى عادل، باید به این مهم اقدام کنند و اگر یکى از آنان تشکیل حکومت داد، بر دیگران واجب است که از او پیروى کنند .
در مقابل، شمارى برآنند که اقامه حکومت از شؤون امام معصوم (ع) است، بنابراین در عصر غیبت تشکیل حکومت جایز نیست. این تفکر، که نخست به صورت یک اختلاف نظر فقهى کلامى مطرح بود، در این اواخر رنگ سیاسى به خود گرفت.
این تفکر، چون تضادى با خودکامگى حکام نداشت، بلکه غیر مستقیم، توجیه گر اعمال آنان نیز بود، از سوى آنان حمایت و ترویج شد، تا جایى که پیش از انقلاب اسلامى، هواداران این اندیشه به صورت تشکیلاتى منسجم درآمدند. با نگاهى به گفته ها و نوشته هاى طرفداران این نظریه و دلایلى که بدان استناد کرده اند، مى توان گفت که این باور از سه راه سرچشمه گرفته است.
1. برداشت از روایاتى که گسترش ستم و فساد را از نشانه هاى ظهور امام زمان (ع) معرفى مى کند.
2- استناد به روایاتى که از هرگونه قیامى در عصر غیبت، نهى و به سکوت و سکون و صبر در بلاها دعوت کرده است.
3- تفسیر از امامت و رهبرى و تصور این که تشکیل حکومت در عصر غیبت، دخالت در قلمروکار امام معصوم (ع) ا ست.
و اما تلاش مردم، به ویژه فقها براى حاکمیت قسط و عدل و ایجاد حکومت اسلامى جایز بلکه واجب است. آیا مى توان گفت که در طول مدت غیبت صغرى، که بیش از هزار سال از آن مى گذرد و ممکن است هزارها سال دیگر ادامه داشته باشد، اجراى احکام اسلام لازم نیست بدون تردید، پاسخ منفى است چراکه لازمه سخن فوق، این است که احکام اسلام، محدود به صدر اسلام و زمان حضور معصوم باشد و این بر خلاف ضروریات اعتقادى اسلام است و به گفته حضرت امام خمینى (رحمه الله ): اعتقاد به چنین مطالبى، یا اظهار آن ها بدتر از اعتقاد و اظهار منسوخ شدن اسلام است... هرکه اظهارکندکه تشکیل حکومت اسلامى ضرورت ندارد، منکر ضرورت اجراى احکام اسلام شده و جامعیت احکام و جاودانگى دین مبین اسلا م را انکارکرده است،(1).
بر همین اساس، بعضی از فقهاى شیعه، از جمله امام خمینى، در دوره غیبت، تشکیل حکومت اسلامى را واجب مى دانند و بر این باورندکه اگر یکى از فقها تشکیل حکومت داد، بر دیگران واجب است از او پیروى کنند و اگر تشکیل حکومت اسلامى به جز از راه قیام و اقدام دسته جمعى امکان پذیر نباشد، همگان باید بدین مهم اقدام کنند و در صورتى که تشکیل حکومت ممکن نباشد، باز هم تکلیف ساقط نیست و باید به اندازه توان، احکام اسلامى را اجرا کنند. (2)
پس انتظار فرج و حکومت جهانى مهدى (ع) به هیچ روى، ناسازگارى با قیام هاى پیش از ظهور ندارد، بلکه برخى از قیام ها و حکومت ها، زمینه ساز قیام و حکومت جهانى حضرت خواهند بود. (3)

  1- ولا یت فقیه امام خمینى ص 27 انتشارات آزادى قم.
2- کتاب البیع امام خمینى ج 2ص 465اسماعیلیان قم.
3- چشم به راه مهدى ص 108 و 150.